Ճոյտը՝ այն մասին, թե ինչպես է փողոցում մեծացել, կնոջ կողմից ամուսնության առաջարկ ստացել, որդու մահից հետո նրա մեքենան էլ թաղել կողքին, գող Հարութիկի հետ ընկերություն արել և ավելին

ԱԺ նախկին պատգամավոր, խոշոր գործարար Հակոբ Հակոբյանը` «Ճոյտը», [b]SHAMSHYAN.com[/b]-ի թղթակցի հետ բացառիկ անկեղծ հարցազրույցում պատմում է , թե հայր չունենալն իր կյանքում ինչ հետեւանքների է հանգեցրել, ինչպես են հացի փոխարեն փոխինձ` ցորենի թեփ ուտելով մեծացել, ինչպես եւ ինչ արժեհամակարգով է փողոցում մեծացել, փողոցը եւ իր հանցագործ ընկերները իրեն ինչ կրթություն են տվել եւ ներազդել իր կայացման գործում, երբվանից է գող Հարութիկի եւ մյուս «ավտարիտետների» հետ ընկերություն անել, 13 տարեկանից որտեղ է բանվորություն արել, ինչու է դպրոցում ստացել «Ճոյտ» մականունը, ինչու այդպես էլ դիպլոմ չի ստացել, 23 տարեկանում «ռուլետկա» խաղացել եւ կրակել ինքն իր գլխին, բայց բախտի բերմամբ կենդանի մնացել, սիրուհիներին ինչ է գնել, որքան ժամանակ է պահանջվել նրանց ձեռքը բռնելու եւ համբուրելու համար, խոստովանում է, որ ժամանակից շուտ է բանակ գնացել, որպեսզի թաղային Համլետը իրեն չկալանավորի, բանակում ինչպես է ավել չանողներին եւ զուգարան չմաքրողներին ծեծել, ինչն իր մոտ հաց ու ջրի նման սովորույթ է դարձել, զինվորներից մեկին արկղի մեջ փակելով գրեթե շնչահեղձ արել, ինչպես է 2 օրում մի բեռնատար գումարի տեր դարձել, ինչպես է իրեն կինն ամուսնության առաջարկ արել եւ ինչու են պահել իրենց տանը, ինչպես է ծանոթացել Մհեր Մկրտչյանի հետ, ինչու է մոր հետ հայտնվել ККБ-ում, ում է պատրաստ եղել հոշոտել, վերացնել, քանիսին է գնացել սպանելու, ռեստորաններում որ երգն է պատվիրում, խոստովանում է, որ խաղատներում խաղալ սիրում է եւ հիմնականում ամեն անգամ 30-40 հազար դոլար պարտվում է, ամենաթանկարժեք կոստյումները 4 հազար դոլար արժողության են, Ռոբերտ Քոչարյանի թիկնազորին հայհոյելուց հետո ինչ հետեւանքներ է հաղթահարել, ինչու է աղջիկներին արգելում կարճ հագնել եւ մեքենա վարել, ինչու է որդու մահից հետո նրա մեքենան էլ հետը թաղել, ինչու է նոր տարվա գիշերը գերեզմանոցում անցկացնում, ինչու են ԱԺ պատգամավոր Առաքել Մովսիսյանին որդու քավոր ընտրել, առհասարակ նրա խոստովանությունն այն մասին, որ ինքը օրենքը խախտող մարդ է եւ, որ հազարավոր անգամներ է այն խախտել ու ավելին: Հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորեւ. [b]-Լիության մեջ պահված երեխա՞ եք եղել, թե՞ նեղություն հաղթահարելով եք հաջողությունների հասել: Զրուցակիցներիցս շատերը, ովքեր այսօր շատ մեծ պաշտոններ են զբաղեցնում, պատմել են, որ օրվա հացի խնդիր են ունեցել, եղբայրներով նույն շալվարը փոխեփոխ հագնելով են մեծացել կամ երազել կոշիկ ունենալու մասին: Դուք ի՞նչ դժվարություն կառանձնացնեք: Հայրական ո՞ր ապտակն է տպավորվել եւ մայրական ո՞ր խորհուրդը: [/b] -Ես ծնվել եմ հենց Էջմիածնում: Շատ դառը մանկություն եմ ունեցել, քանի որ հայր չեմ ունեցել: Մայրս էր մեզ պահում: Գործարանում բանվորուհի էր: Հացի խնդիր ունեինք: Փոխինդ ուտելով ենք մեծացել: Անգամ դա մեզ համար համեղ էր: Հետո մեծացանք, հասկացանք, որ ուրիշ համով բաներ էլ կան: Բայց այն տարիներին ուտելու ուրիշ ոչինչ չունեինք: Փոխինդն էր: Ցորենի թեփից պատրաստված ուտելիք է: Տան մեծը ես էի: Երկու եղբայր էինք, մեկ քույր, հետեւաբար ես 13 տարեկանից սկսեցի աշխատել: Այստեղ՝ Զվարթնոցում, կային այգիներ: Դասերից հետո գնում էի այդ այգիներում բրիգադիր Շեկոյի մոտ աշխատելու: Հիմնականում խաղողի այգիներում էի աշխատում: Դե, բանվորություն էինք անում: Առաջին գումարս 24 ռուբլի էր: Երբ բերեցի տուն, մայրս ասաց. «Արի գնանք քեզ ժամացույց գնենք»: Այն ժամանակ ժամացույցն էր մոդա տղաների շրջանում: Ծնողներս բաժանված են եղել: Ես, քանի որ հայր չունեի, շատ ծանր էի տանում այդ հանգամանքը: Եթե որեւիցե մեկի հայրը ջղայնանում էր որդու վրա կամ թեկուզ ապտակում էր, ես երանի էի տալիս նրանց: Շատ հաճախ ինքս ինձ հետ խոսում էի, նախատում, քիչ էր մնում՝ սխալի դեպքում ինքս ինձ ապտակեի: Մի պահ դառնայի հայր, մի պահ՝ որդի: Ես այդ կարոտով եմ ապրել: Կուզեի հոր խրատական խոսքը իմ կյանքում շատ լիներ: Բայց մենք մեզ համար ենք ապրել: Մենք մեզ խրատել ենք, նախատել ու գովել: Բայց մորս ապտակը շատ լավ եմ հիշում: 10 տարեկան էի, մեծ տղաների հետ տան հետեւում ծխում էի: Մայրս իմացավ: Ասաց «հո» արա արեցի, ինձ ապտակեց: Այդ օրվանից հետո ես ծխելը մոռացա ու մինչեւ հիմա չեմ ծխում: Խորհուրդ դժվար է առանձնացնել, քանի որ ինքնուրույն եմ մեծացել: Մայրս, դե, բանվոր կին էր, ի՞նչ պետք է խորհուրդ տար: Ես ավելի շատ փողոցում եմ մեծացել: Իմ ընկերները հիմնականում հանցագործներ էին: [b]-Փողոցն էլ յուրովի դպրոց է: Ի՞նչ տվեց ձեզ փողոցը: Ձեր բակը ինչո՞վ էր տարբերվում այսօրվա բակերից: Հաճախ ձեր հասակակիցների պատմությունները լսելով՝ հասկանում եմ, որ ձեր տարիներին բակերում կյանքն ավելի հետաքրքիր է անցել, քան այսօրվա բակերում: Ի՞նչ արժեհամակարգ կար այն տարիներին: Մանկությունից մնացած ի՞նչ սպիներ ունեք, ու՞մ բաղերն եք թալանել, կամ պատահե՞լ է, որ ձեր ակտիվ վարքի պատճառով քաղմասում հայտնվեք: Վերջերս ինձ հետ զրույցում ինքներդ խոստովանեցիք, որ ծեծելը ձեզնից «հեռու չէ»: [/b] -Այն ժամանակ հավատ կար իրար նկատմամբ: Անգամ, եթե մեկը մեկից գումար էր պարտքով ուզում, սիրով տալիս էր՝ չմտածելով, թե չեն վերադարձնի: Գումար տվողն իրեն ավելի լավ էր զգում, քան վերցնողը: Իսկ բակում ես ավելի շատ իմ ճարպկությամբ աչքի ընկա: Փողոցի կյանքն ինձ շատ բան է տվել: Իմ ընկերների մեջ ես ամենափոքրն էի: Նրանք ինձնից մի 7 տարով մեծ էին: Նրանց տարիքը ինձ կրթեց: Հետեւաբար, ես մանկության սպիներ չունեմ, քանի որ մեծ կռիվների մասնակցել եմ, բայց, քանի որ իրենք մեծ էին ինձնից, ինձ շատ առաջ չէին թողնում: Մի գյուղը կարող էր կռվել մյուս գյուղի հետ: Կարողա մեկը մյուսին «արա» ասեր ու դրա համար հավաքվում, գնում էին կռվի: Կամ բարիշում էին կամ իրար ծեծում: Այդ ընկերներիս շնորհիվ ինձ չեն ծեծել, բայց ես շատ-շատ եմ ծեծել: Փողոցի կյանքը ինձ պայքարելու մեծ ունակություն տվեց եւ շատ մեծ համարձակություն: Ցանկացած իրավիճակում պետք է պայքարես եւ այդ դեպքում անպայման կհաղթես: Այդ տարիներից ես ինչ նախաձեռնում էի, հաղթական ավարտ էր ունենում: Իմ նպատակներին հասնելու համար պատրաստ էի մի քանի անգամ օրենքներ խախտել, որն արել ենք շատ-շատ անգամ: Հազար ու մի օրենք ենք խախտել: Մենք օրենքը խախտող մարդ ենք եղել: Եթե ես օրենքը չկարողանայի խախտել, ապա այսօր ոչ հնարավորություն կունենայի, ոչ բիզնես, ոչ էլ ինչ-որ բանի հասած կլինեի: Գողություն էլ ենք արել: Այն ժամանակ բաղերը պետական էին, եւ ընդունված էր, որ թե՛ բանվոր, թե՛ բրիգադիր մի բան «տանում էին»: Երեխա ժամանակ մենք էլ էինք խաղող գողանում: Ճագար էի պահում, խոտ էի գողանում: Ինչ վերաբերում է քաղմաս ընկնելուն, ասեմ, որ ես ժամանակից շուտ բանակ գնացի, քանի որ թաղային Համլետ ունեինք: Աասում էր. «Քեզ կալանավորելու ենք»: Տեսա, որ ընկել են հետեւիցս, գնացի «վայենկոմատ», ասացի. «Ինձ տարեք»: Ծանոթ գտա, որ ինձ շուտ տանեն բանակ: Կոնկրետ բան չեմ կարող ասել, թե ինչի էին ընկել հետեւիցս, որովհետեւ հազար ու մի բան էինք արել, որը օրենքից դուրս էր: [b]-Բանակի տարիներին դեռ կանդրադառնանք: Կցանկանայի ձեր ժամանակվա աղջիկների մասին մի քիչ պատմեիք: Այսօր աղջիկների հետ հիմնականում սոցիալական ցանցերով են ծանոթանում, ծաղիկներով կամ տարատեսակ անակնկալներով փորձում նրանց սիրտը նվաճել: Հաճախ նաեւ իրենց նեղություն չեն էլ տալիս ինչ-որ հետաքրքիր բան անելու համար՝ համոզված լինելով, թե «իրենք են, որ կան»: Այն տարիներին ինչպե՞ս էիք ծանոթանում եւ նվաճում աղջիկների սիրտը: [/b] -15 տարեկանից արդեն ես էլ էի ընկերուհի պահում: Իմ մեծ «ավտարիտետ» ընկերների մոտ ընդունված էր, որ պետք է սիրուհի, ընկերուհի ունենային: Ինձ էլ էր ձգում այդ «ավտարիտետների» վարքն ու պահվածքը: Դե, այն ժամանակ մոդան էր, որ գնայինք հավանած աղջկա փողոցը կամ հեռախոսով էինք խոսում: Բնականաբար, սիրված ժամադրության վայրեր էլ կային: Գնում էինք եկեղեցի, մոմ վառում: Ինչ վերաբերում է նվերներին, այն ժամանակ «վիլյուռից» շորերն էին մոդա եւ նրանց հագուստներ էի նվիրում: [b]-Ասում են, այն ժամանակ աղջիկների սիրտը նվաճելը դժվար է եղել: Այդպե՞ս էր, թե՞ դա չափազանցություն է: [/b] -Հա, բա ոնց: Գիտե՞ս, թե ինչքան ժամանակ էր պետք, որ ձեռքը բռնեիր կամ համբուրեիր: Մի 3 ամիս ձեռքը բռնելու համար էր պահանջվում, իսկ մինչեւ համբուրեիր, կարող էր 1 տարի էլ տեւեր: Շատ բարդ բան էր. մամա, պապա եւ այլն եւ այլն: Այդ թվի աղջիկներն այդպիսին էին էլի: [b]-Դպրոցում ինչո՞վ աչքի ընկաք: Լսել եմ, որ հենց դպրոցում էլ ստացել եք ձեր «Ճոյտ» մականունը: [/b] -Ողորմածիկ Սիմոնյան ունեինք: Դասը պատմելու ժամանակ ճորտատիրական կարգերի մասին էի պատմում եւ լեզի սայթաքմամբ ասացի «ճոյտատիրական» կարգեր: Ուսուցչուհիս ասաց. «Վա՜յ, Ճոյտո ջան, նստի» ու դա մոռացվեց: Իսկ երբ դարձա պատգամավոր, գրեցին. «Պատգամավոր է դարձել Հակոբ Հակոբյանը` Ճոյտը», ու միանգամից ուսուցչուհուս ասածը հիշեցի: Դպրոցի հետ կապված այդքան հիշողություն չունեմ, քանի որ արդեն ասել եմ, որ դպրոցական տարիքից աշխատել եմ, որ տուն պահեմ: [b]-Ուսանողական տարիներին ձեր ո՞ր արարքի համար հայտնի դարձաք: Եթե դասախոսությունները սովորած չէիք լինում, ինչո՞վ էիք կաշառում դասախոսներին կամ հետները լեզու գտնում: Քանի՞ դիպլոմ ունեք կամ միգուցե գնե՞լ եք: [/b] -Ուսանող համարյա շատ քիչ եմ եղել: Երազում էի ռեժիսոր դառնալ, բայց բանակից հետո երկրաբանական տեխնիկում ընդունեցի: Այն ժամանակ, երբ սովորում էի, իմ դասախոսները իմ մոտ ինժեներ էին աշխատում, քանի որ շինարարական շատ կազմակերպությունների միավորման պետ էի: Բնականաբար, դասախոսներիս նվերներ տվել եմ: Հետո 94 թ-ին ընդունվեցի Գյուղակադեմիա եւ մինչեւ 3-րդ կուրս սովորեցի: Էլի դասերին չէի գնում: Ավելի շատ դասախոսներն էին գալիս իմ մոտ, քան ես էի գնում: Դե, ասացի, որ ես սովորում էի, իմ դասախոսներն աշխատում էին իմ մոտ: Ես իմ գործին լավ էի տիրապետում, ինձ միայն դիպլոմ էր պետք: Հետո մի օր եկան, ասացին՝ փող տուր, դիպլոմը տանք: Ասացի՝ ինչի՞ս ա պետք, եթե կեղծ դիպլոմ վերցնեմ, հետագայում կօգտագործեն իմ դեմ: Ասացի՝ ո՛չ ուզում եմ սովորեմ, ո՛չ էլ շարունակեմ: Ու տենց էլ մինչեւ վերջ չսովորեցի ու դիպլոմը չվերցրեցի: [b]-Ասացիք, որ ռեժիսոր եք երազել դառնալ: Եթե ֆիլմ նկարեիք, ձեզ ի՞նչ կերպարով կներկայացնեիք: Ինչպես նաեւ ձեր բակում նկատեցի Մհեր Մկրտչյանի արձանը ու հասկացա, որ նրան մեծարում եք: Երբեւէ ծանոթ եղե՞լ եք նրա հետ, թե՞ ոչ: [/b] -Ես ինձ կներկայացնեի աշխատող, ստեղծող, օրենքները խախտող եւ օրենքները սիրող մարդու կերպարով, ով կարող է ե՛ւ օրենք խախտել, ե՛ւ օրենքը սիրել: Մհեր Մկրտչյանին շատ-շատ եմ սիրում: Իր աչքերի մեջ ամեն ինչ կա. թե՛ ուրախություն, թե՛ թախիծ: Նա քո ցանկացած տրամադրության ժամանակ քո հետ է: Երբ տրամադրությունս շատ բարձր է, ինքն իմ հետ է, երբ ընդհանրապես տրամադրություն չունեմ, էլի իմ հետ է: Երբ հոգնած եմ լինում, միացնում եմ իր ֆիլմերից մեկը, որ նրան լսեմ ու հանգստանամ, քնեմ: Ինձ նաեւ նրա հետ հանդիպելու բախտ է վիճակվել: Երբ եկել էր Էջմիածին, ժողովուրդը վրա էր տվել ու արդեն զգացի, որ հոգնեցրել էին: Արդեն մի 17 տարեկան էի: Բոլորին մի կողմ քաշեցի: Մհեր Մկրտչյանի հետ ծանոթացա, առաջարկեցի հյուրասիրել, ասաց՝ մեծ սիրով: Եկեղեցու կողքը հաց ուտելու տեղ կար: Ավելին՝ այդ ժամանակ այնքան ոգեւորված էի, որ իմ ուղեղը նրա խոսքը չէր ընկալում: Ես տեսնում էի, որ ինքը իմ հետ է, բայց կարծես չէի լսում: Դրանից հետո էլ եմ շատ հանդիպել ու երջանիկ եմ դրա համար: Այս արձանը նաեւ խոսում է: Ֆիլմերից Մհեր Մկրտչյանի ձայնագրություններն են հնչում: [b]-Ծառայության տարիներին ի՞նչ «չեպեներով» աչքի ընկաք: Ընկերական շրջապատում, երբ «մի քանի բաժակից» հետո ծառայության տարիներն են հիշում, դուք ո՞ր պատմությունն եք հաճախ հիշում և պարծենում: [/b] -Ես Գերմանիայում եմ ծառայել: Ինձ հետ 70 հայ էր ծառայում: Դե, ինձ փողոցն արդեն դաստիարակել էր՝ խելք էր տվել, ամեն ինչ տվել էր: Մինչեւ գնալս ինձ ասել էին, որ բանակում ամենահարգին կամ ճաշարանն է կամ «սկլադը»: Կապիտանի միջոցով գնացի հրամանատարի մոտ եւ «սկլադը» ինձ վստահեցին: Այդտեղ էլ առեւտուր արեցի ու մեծ գումարներ էի վաստակում: «Չեպեներ» էլ եմ շատ ունեցել: Բանակում շատ էի ծեծում: Օրական մի 18 զինվոր էին տալիս ինձ, որ տարածքները մաքրեին: Ամեն մեկը փորձում էր մի բան գողանար կամ հրաժարվում էին ավել անել, զուգարան մաքրել, սկսեցի ծեծել: Ծեծելը մեջս մտավ ու դարձավ սովորություն: Հացի, ջրի նման բան էր դարձել. քացով-մացով տալիս էի, բերանին: Մի անգամ էլ մի վրացի տղա իրեն լավ չպահեց, գցեցի պլաստմասից «բոչկի» մեջ ու փակեցի: Ասացի՝ մի կես ժամից կբացեմ: Շաբաթ օր էր, գնացի կինո ու մոռացա, հետո շարայինի ժամանակ հայտարարեցին, որ այդ զինորը չկա: Ինձ ասացին, որ իմ մոտ «նարյադ» էր: Այդ ժամանակ հիշեցի: Վազեցինք, հրամանատարներով հետեւիցս եկան: Հասանք այն պահին, որ համարյա մահամերձ էր: Լավա, մոտը մեխ էր եղել մի քիչ ծակել էր, քիչ քանակությամբ օդ էր շնչել: Մի ժամ էլ, որ մնար այնտեղ, չէր ապրի: 10 «սուտկա» ինձ տվեցին, բայց «կամանդիրս» ասաց. «Այնպես կանենք, չես նստի»: Համաներմամբ ազատ արձակեցին: Բանակում լրիվ հայերին էլ լավ գործի էի դրել ու երբ այլազգի գալիս էր, ոնց որ մեզ դիմողի դերում լինեին: [b]-Արդեն պարզ է, թե որն է եղել ձեր առաջին աշխատավարձը եւ որ տարիքում: Ինչպե՞ս վաստակեցիք ձեր առաջին միլիոնը եւ ո՞ր աշխատանքն օգնեց, որ միլիոնատեր դառնաք: Առհասարակ, քաղաքում ինչո՞վ հայտնի դարձաք: [/b] -Սովետի տարիներին, երբ Գորբաչովը նախագահ էր, փողերը պետք է փոխվեին: Այն ժամանակ ես բանվորական մատակարարման բաժնի տնօրենն էի: Հրահանգ տվեցին, որ այդ գումարներով էլ ոչ մի առեւտուր չպետք է արվի: 2 օրվա ընթացքում, ովքեր գումար ունեին, պետք է բանկերում փոխեին: Ես ունեի 30-ից ավելի խանութներ: Անմիջապես ասացի՝ ի՞նչ պարտադիր է, որ ես հեռուստացույց նայած լինեի ու լսեի այդ հրահանգի մասին: Հրաման տվեցի, որ ապրանքի գինը կրկնակի թանկացնեն եւ սկսեն այդ գումարներով առեւտուր անել: Ամբողջ Հայաստանում ոչ մի խանութ առեւտուր չէր անում, միայն իմ խանութներն էին առեւտուր անում: Մարդիկ այդ տարիներին շատ պահած գումարներ ունեին. թե՛ սովորական աշխատողները, թե՛ դատախազ, թե՛ քարտուղար, թե՛ դատավոր այդ փողի ձեռքը կրակն էին ընկել: Հայաստանի բոլոր շրջաններից եկել էին մեզ մոտ առեւտուր անելու: Մի մեծ «գռուզավիկ» փող հավաքվեց: Ես այդ ռիսկին գնացի ու այդ գումարները նոր գումարի տեսքով դարձավ իմ սեփականությունը: Այն ժամանակ պարոն Գուրգենիչը մեր մինիստրն էր: Գնացի իրենց տուն, ասացի՝ սենց-սենց: Ասաց. «Բա չե՞ս լսել, որ Գարբաչովը հրաման է տվել: Ասացի. «Չէ, ես տելեվիզր չեմ նայել»: Ինքը գնաց կառավարություն, վարչապետի եւ մյուսների հետ պայմանավորվեց, այդ փողերը ընդունեցին ու իմ ձեռքը հսկայական գումար եկավ: Սկսեցին ասել, թե ես Գորբոչովի մարդն եմ, սրա մարդն եմ, սենց, նենց…: Հակառակ դեպքում ո՞նց կարող էի օրենքը խախտել: Իսկ մինչեւ այդ այն խախտողի այգիներում, որտեղ բանվորություն էի անում, ծառայությունից վերադառնալուց հետո այդտեղ բացեցի բանվորական ճաշարան: Հետո այդ ճաշարանների ցանցը բացեցի՝ հասցնելով 20: 33 խանութների ցանց էլ բացեցի, ու այդպես շարունակ: Այդպես աստիճանաբար սկսեցին ինձնից խոսել: Քանի կար, ասում էինք՝ մի «գալստուկավոր» բարեկամ էլ չունենք, որ հետներս տեղ տանենք, բայց արդեն տարբեր խավի ու դիրքի մարդիկ էին փորձում ինձ հետ ծանոթանալ, ընկերություն անել: Կամ ինձ չէին ճանաչում, ասում էին «մեր ընկերն ա»՝ «Քաջ Նազար»-ի պատմության պես: Հետո իննսունականերին սկսեցի Ռուսաստանից ապրանքներ բերել, երբ Հայաստանում սննդի սուղ էր: Մոսկվայի առեւտրի նախարարությանը այստեղից նամակ էի տանում, որ մեծ քանակությամբ սնունդ է պետք: Հետս տանում էի նաեւ Ղազախստանի, Ուզբեկստանի եւ մի շարք այլ երկրների առեւտրի ոլորտի աշխատողներին, իրենց փող էի տալիս, նրանք հրաժարվում էին իրենց հասանելիքից, ես բոլորինը վերցնում, բերում էի Հայաստան: Օրական 10-15 վագոն սննդամթերք էինք բերում: Իսկ, երբ ճանապարհները փակվեցին, 2 ուկրաինական ինքնաթիռ վերցրեցի, ու այդպես էի ապրանք բերում: Էստեղից օրական կոնյակ էինք տանում, այնտեղից սննդամթերք բերում: [b]-Իսկ ինչու՞ մյուս բանվորները նման հաջողությունների չհասան, իսկ դուք հասաք: [/b] -Հենց այդ համարձակությունը՝ փողոցի կրթությունը, նպատակին հասնելու ագրեսիվությունը ինձ դրան հասցրեց: Այսինքն` ամեն ինչի պատրաստ եմ եղել: [b]-Իսկ կյանքի եւ մահվան հետ կապված ի՞նչ համարձակ քայլերի եք դիմել: [/b] -Առաջին համարձակ քայլս եղավ 23 տարեկանում «եվրեյների» հետ: Նրանց հետ գործ էինք անում: Ռուսական «ռուլետկա» կա. «բառաբաննի» ատրճանակի մեջ մի պատրոն ես դնում, պտտացնում ես եւ խփում ինքդ քեզ: Եթե բախտդ չի բերում, մահանում ես: Հենց այդ «եվրեյների» հետ վիճաբանեցինք: Զենքը հանեց, դրեց սեղանի վրա, իբր թե կարա մեր հետ ուրիշ ձեւով խոսա: Արհամարհական ասացի. «Ա՛յ տղա, այդ զենքը վրես չի ազդում»: Ասաց. «Այդքան համարձա՞կ ես, արի ռուլետկա խաղանք»: Ասացի. «Արի՛»: Ասացի. «Տու՛ր, առաջինը ե՛ս եմ խփում»: Խփեցի, բայց փամփուշտը ինձ բաժին չհասավ: Եկավ, ճակատս համբուրեց, ասաց. «Այսօրվանից իմ ընկերն ես, ամեն ինչի ընդունակ ես»: Բայց ինքը չկրակեց: Հետագայում, որ ինքնաթիռներով Հայաստան ապրանք էինք բերում, իրենց միջոցով էի անում: Իրենցից ճարպկություն, «խիտրիություն» սովորեցի: Իրենք ոչ թե արտադրության, այլ գաղափարի մարդ էին: Իմ իմացածներն էլ գումարելով՝ այսպես աճեցի: Ես նպատակիս հասնելու համար պատրաստ եմ եղել զոհվել: Բազմիցս են փորձել մեզ հետ այլ ձեւով խոսել, բայց ոչ ոքի մոտ չի ստացվել, քանի որ մենք իրենցից կոպիտ ենք խոսել: Սկսած հանցագործ աշխարհից՝ վերջացրած իրավապահներից: Զենքով էլ է եղել, ավելի «բեթար» բաներ էլ են եղել: Այդ ագրեսիվությունը մեջս կա: Եթե մեկը իմ ճանապարհին կանգներ, եւ եթե հասկանայի, որ դրանով ինձ լուրջ վնաս կպատճառի, պատրաստ էի իրեն հոշոտել, վերացնել, քանի որ դա փողոցի կյանքի օրենքն էր: Ներել չի եղել: Ես չեմ ներել: Կարող էի գնալ, կրակել: [b]-Հերթը հասել է նրան, որ «գնանք, մարդ սպանենք…»: Երբևէ կրակե՞լ եք մարդկանց վրա: [/b] -Հա, բա ոնց: Իհարկե, կրակել եմ: Դրանք ավելի շատ 1989-1991թ-ին էին: Հայաստանում ոչ միլիցիա կար, ոչ գործող օրենք: Ցանկացած խմբավորում, երբ ֆորմեն հագնում էին, իրենց հազար ու մի բան կարող էին թույլ տալ հասարակության եւ այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր աշխատում էին եւ փող ունեին: Շատ բան եմ տեսել ու պատասխանը չի ուշացել: Այդ տարիներին անարխիա էր եւ բոլոր ճարպիկ մարդիկ փորձում էին «ինքնադրսեւորվել»: Ես կրակել եմ այն մարդկանց վրա, ովքեր օրենքը խախտելով՝ մեր արժանապատվության հաշվին ինքնադրսեւորվելու փորձ են արել: [b]-Իսկ ում վրա, որ կրակել եք, մահացե՞լ են: [/b] -Չէ, չեն մահացել: Ձեռքս խերով է եղել: Բայց մինչեւ հիմա խելոք գառնուկի նման ապրում են: [b]-Միգուցե «օրենքով գող» դառնալու ցանկությու՞ն էլ ունեցած լինեք: [/b] -Չէ՛, «օրենքով գող» չեմ ցանկացել դառնալ, բայց շատ հանցագործ ընկերներ եմ ունեցել, ինչպես նաեւ «օրենքով գող» ընկերներ: Օրինակ, «օրենքով գող» Հարութիկը իմ ընկերն է եղել: Ինքը շատ համեստ, կարդացած անձնավորություն էր: Շատ կարճ, համոզիչ եւ վերջնական էր խոսում: Նա մեր հարեւան գյուղից էր: Իրար հետ ֆուտբոլ շատ ենք խաղացել: Հետո, որ մեծացանք, իմ հանցագործ ընկերներից Շահումյանցի Լյովիկի միջոցով սկսեցինք մոտիկանալ: Հարութիկի խոսքն այնքան ազդեցիկ է եղել, որ հարցը երբեք բռունցքի չի հասել: Նա «ավտարիտետ» էր: Շատ-շատ անգամներ եմ նրան գաղութում այցելել: Նրա կյանքի նպատակը ճիշտ ապրելն էր: Իսկ ճիշտ ապրելու համար պետք է սկզբունք ունենաս եւ սկզբունքներդ ոչ մի պարագայում չխախտես: Այդ տարիներին տարբեր ձեւերով փողեր էի առնում: Ես էլ սիրում էի այդ խավը ու ուզում էի նմանվել նրանց: Ոչ թե «օրենքով գող» էի ուզում դառնալ, այլ հանցագործների կյանքը իմ դուրը գալիս էր: Ինձ նա էր գրավում, ով հարց լուծող էր. նրանց հարգում էին, ընդունում: Դա էլի իրենց ռիսկի եւ համարձակության շնորհիվ էր: Հատկապես, եթե դու հանցագործ ես, եթե ռիսկ եւ համարձակություն չունենաս, ոչ մի բանի չես հասնի: Իսկ «օրենքով գող», եթե ուզենայի էլ, չէի կարող դառնալ, քանի որ մտել էի քաղաքականություն: Չէ՞ որ միլիցիայի մասին, մյուս-մյուսի մասին օրենք ես ընդունում: -Ռեստորաններում ինչպե՞ս են ձեզ ճանաչում, ո՞ր երգն եք հաճախ պատվիրում եւ քանի՞ բաժակ կարող եք խմել: -Ես հաճախ լսում եմ «Բուբա»-ն եւ «Ա նամ ֆսյո րավնո» երգերը: Ես ռեստորաններում ինձ ցույց տալու սեր չունեմ, որ բոլորը իմանան՝ ես այդտեղ եմ: Շատ հանգիստ եմ: Խմելու հետ սեր չունեմ: Ավելի շատ փակ կուպեներում եմ նստում, քան «զալերում»: [b]-Ինքներդ խաղասրահ եք ունեցել: Կհիշե՞ք, թե որքան է եղել ձեր ամենաշատ շահած եւ պարտված գումարը: [/b] -Ես ինքս խաղացող եմ: Հիմա, որ տարել են Ծաղկաձոր, հաճախ չեմ գնում, քանի որ ճնշումիս հետ տատանումներ եմ ունենում: Թե չէ, միշտ էլ կազինո հաճախում էի: Համ կրում ենք, համ կրվում, բայց ավելի շատ կրվում ենք: Ամենամեծ շահումը մի անգամ է եղել՝ Մոսկվայում՝ 130 հազար դոլար: Բայց միշտ մի 30-40 հազար դոլար կրվել ենք: Շատ-շատ ենք կրվել: Իմ մոտ կախվածություն չի, քանի որ կամքի մեծ ուժ ունեմ, երբ չուզեմ, չեմ գնա: Բայց խաղում ենք, որովհետեւ չենք ուզում ոչ ոքից հետ մնանք: [b]-Զրուցակիցներիցս շատերը պատմել են, որ ամուսնացել են իրենց եղբոր կնոջ քրոջ հետ, կամ տարել են՝ սիրած աղջկան ծնողների հետ ծանոթացնելու և պարզվել է, որ բարեկամ են, փախցրել են եւ այլն: Դուք ի՞նչ հետաքրքիր պատմությամբ կհամալրեք այս շարքը: [/b] -Զվարթնոցում նախկինում «յառմառկա» կար, առաջին անգամ այդտեղ եմ տեսել: Հետո, որ իրենք գնացին, մեքենայով հետեւցինք եւ տան տեղը իմացանք: Տղերքից հետաքրքրվեցի: Մի 3 ամիս շփվեցինք: Իր ծննդյան օրը ոչ փող կար, ոչ մի բան: Բանակից նոր էի եկել, ասացի. «Ծնունդիտ ի՞նչ առնեմ», ասաց. «Ի՛նձ առ»: Ասաց, որ դա կլինի իմ ամենամեծ նվերը: Դե, տեսա, որ ըտեղ գումար ծախսելու հարց չկա, հատկապես այն դեպքում, երբ ձեռքս գումար չկար, ասացի՝ «գնացինք»: Բայց զգուշացրեցի, որ եթե մերս չհավանեց, հետ եմ տանելու: Մտավ տուն, դզվեց, մորս ասացի. «Ա՛յ մեր, այս աղջկան ուզում եմ բերեմ, եթե կուզես, մնա, եթե չէ, տանեմ»: Ասաց. «Հլը կանգնի տղուս կողքը, տեսնեմ բոյդ ո՞նց ա»: Ճարպիկ էր, կանգնեց կողքս եւ ոտքերով սկսեց ձգվել: Մայրս նկատեց, ասաց. «Չէ, դու տան կնիկ կդառնաս, շատ ես ձգտում, պահենք»: Ու այդպես պահեցինք, մնաց: Հարսանիք չարեցինք, որովհետեւ հնարավորություն չունեինք: Ունեցանք 6 երեխա, 2-ին կորցրեցինք: Տղաս գրպանիցս մեքենայի բանալիները հանել, գնացել էր ճանապարհին շուռ էր եկել` «լյուկի» մեջից թռել էր: Իսկ աղջիկս 2 տարեկան չկար, որ հիվանդությունից մահացավ: [b]-Գիտեմ, որ ձեր որդու կորստից հետո Նոր տարվա գիշերը նրա շիրմի մոտ եք անցկացնում: [/b] -Հա, ամեն Նոր տարի գնում ենք, գիշերն այնտեղ ենք դիմավորում: Դա սովորույթ է: Բացի այդ, այդ մեքենան էլ տարել եմ, տղայիս կողքն եմ թաղել: Այդպես ուզեցի: [b]-Խի՞ստ հայր եք, թե՞ ոչ: Ինչո՞վ են զբաղվում ձեր երեխաները: Հնարավորություն ունենալով հանդերձ՝ ինչի՞ց եք զրկել նրանց: Ո՞ր դեպքում եք հայրական ապտակ հասցրել եւ ի՞նչ խորհուրդներ եք տալիս: Թոռնիկ ունե՞ք, որը հիշեցնում է ձեր մանկությունը: [/b] -Միջնեկ տղաս Դուբայում Ամերիկյան համալսարանում էր սովորում, 2-րդ կուրսից եկավ՝ բանակի հարցերը լուծելու, իսկ մեծ տղաս զբաղվում է իմ մասնավոր գործերով եւ կարծես թե մոտը ստացվում է, ու իմ գործը թեթեւացել է: Աղջիկներիցս մեկն ամուսնացած է, իսկ մյուսն այս տարի դպրոցը կավարտի: Ինչ վերաբերում է զրկանքներին, ասեմ,որ աղջիկներս մեքենա վարելու, կարճ հագնելու իրավունք չունեն: Բայց ընդհանուր առմամբ ազատ եմ թողել, որ իրենք հասկանան: Կարճ ժամանակում իրենց ամեն ինչի միջով անցկացրեցինք: Ե՛ւ լավը, ե՛ւ վատը տեսան: Ես իրենց համար նաև արհեստական դժվարություն եմ ստեղծել: Մի օր տղաս Ծաղկաձորում մի 15 հոգու հետ կռիվ էր արել: Երբ եկավ, ասաց, ասացի. «Գործ չունեմ, գնա, քո հարցերը լուծի, ես քաղաքականության մեջի մարդ եմ: Վաղը սաղ կգրեն՝ տղեն լկտի ա, էս ա, էն ա: Ինքը մի քանի ժամով տնից կորավ: Փորձում էր մարդ գտնել: Ես այդ շրջանում ծանոթներ մեջ գցեցի, ծանոթներ դուրս եկանք եւ այդ հարցը հարթեցի: Բայց այդ 5 ժամը իր կյանքից գնաց ու հասկացավ, որ ամեն պահի կարող է հայտնվել բանտում: Իմ անունով թոռնիկ դեռ չունեմ: Ողորմածիկ տղայիս անունն է: Նմանեցնում ենք: Երեխաները մեր հետաքրքրությունը փոխեցին անցած տարիների հետաքրքրություններից: Կամ, երբ չարություն են անում, գնում ենք տուն, պատմում են, որ տարիներ առաջ իր հերն էլ է նման չարություն արել եւ այլն եւ այլն: [b]-Հայտնի մարդու՞ եք ձեր աղջկա ձեռքը տվել, թե՞ ոչ: [/b] -Չէ, ես միշտ ասել եմ. «Պետք է հարս բերենք այն տեղից, ով որ շատ դժվարությամբ ապրած լինի եւ տանք այն տեղը, որ կարողություն շատ չունենա: Ընկերոջս տղայի հետ է ամուսնացել, որ կյանքի քաղցրությունը հասկանան: Իմ ընկերների 99 տոկոսը հարուստներ են: Տեսած մարդուն դժվար է պահելը, իսկ չտեսած մարդն ավելի հեշտ է հարմարվում: [b]-Տեղյակ եմ նաեւ, որ ԱԺ պատգամավոր Առաքել Մովսիսյանը` «Շմայսը», ձեր որդու քավորն է: Ինչու՞ հենց նրան ընտրեցիք: [/b] -Տղաս գնում էր Լեհաստան՝ մրցումների: Առաքելն էլ խմբի հովանավորն էր: Առաքելին, որ տեսա, ասացի. «Տղայիս տիրություն կանես»: Հետո հենց հետ եկան, տղաս ասաց. «Կլինի՞, որ իմ քավորը լինի»: Ասացի. «Ոնց կասես»: Ու այդպես էլ նա մեր քավորը դարձավ: Իր ամենամեծ առավելությունն այն է, որ ոնց կա, այդպես էլ ներկայանում է: Ես էլ միշտ խորհուրդ եմ տալիս այդպես մնալ, քանի որ ինքը այն մարդկանցից չի, որ իրեն կեղծում է: [b]-Դուք այն համարձակներից եք, ով Ռոբերտ Քոչարյանի թիկնազորին նրա նախագահության ժամանակ հայհոյանքներ էր հնչեցրել: Դա հետեւանքներ ունեցա՞վ, թե՞ ոչ: [/b] -Իհարկե, հետեւանքներ ունեցավ՞ ԱԺ-ում քննարկեցին: Ստուգումներ անցկացրեցին: Իմ տղաներից 7-ին ձերբակալեցին, բանտերում էին, հետո կամաց-կամաց դժվարությունները հաղթահարեցինք, բոլորին դուրս հանեցինք: [b]-Պատերազմի տարիներին ի՞նչ մասնակցություն եք ունեցել: [/b] -Պատերազմի տարիներին իմ ընկերներն են մասնակցել, իսկ ես պահել եմ իրենց ջոկատները:Այն ժամանակ ջոկատներ կային, որ սովորական սիգարետ չունեին, բայց մեր տղաները «Մալբորո» էին ծխում: [b]-Բրենդամո՞լ եք, թե՞ ոչ: Ի՞նչ արժեն ձեր ամենաթանկ եւ էժան հագուստները: [/b] -Չէի ասի, որ բրենդամոլ եմ, բայց «Բրիոն»-ից եմ հիմնականում օգտվում: Ամենաթանկ կոստյումս 4 հազար դոլար է: Կարող եմ 400 դոլարանոց սովորական մայկաներ էլ հագնել: Օրինակ, այս կոշիկներս, որ հիմա փոշոտ են, քանի որ այգում ծաղիկներն էի մշակում, «Միլանո» խանութից եմ գնել: Էսի փորձեցի, 150 հազար դրամ էր, հագովս եղավ, տարա վճարելու՝ «զդաչի» տվեցին: Պարզվեց, որ զեղչ էր, եւ 28 հազար դրամով առա: [b]-Ո՞րն է եղել ձեր առաջին ավտոմեքենան, այսօր ի՞նչ մեքենա եք վարում եւ քանի՞ մեքենա ունենք: [/b] -86 թվականին եմ գնել 1-ին մեքենաս՝ «2410: Այդ մեքենաս, որ գնեցի, կանչեցին КГБ եւ բացատրություն էին ուզում, թե որտեղից այդ գումարները: Մորս հետ մի օր պարապեցի, որ ասի՝ «խոզ ենք պահել, ծառերի բերքը վաճառել ենք, հետո չիր սարքել: Այդ գումարը տարիների ընթացքում հավաքել եմ, տվել տղայիս»: Ես ասում էի, մերս կրկնում էր, բայց КГБ-ում ասաց ի՜նչ խոզ, ի՜նչ չիր: Դե, բանվոր, միամիտ կին էր, չէր կարողանում սուտ ասել: Հետո ասացի. «Ի՞նչ ունեք ասելու ինձ, ասեք»: Ըտենց անցավ, գնաց: Մորս ասում եմ. «Ինչի՞ չասիր»: Ասաց. «Յա՜, էս տարիքիս տանեին, ինձ նստացնեի՞ն»: Հիմա ես մի հատ մեքենա ունեմ՝ «Մերսեդես»: Տղաներս ամեն մեկն իրենն ունի: Հավաքածու չունեմ, բայց 86թ-ից հետո, երբ «24»-ս մեծ աղմուկ էր բարձրացրել, սկսեցի ոգեւորվել: Տեսնում էի, որ մեքենան մարդուն հեղինակություն էր տալիս: Պահ կար, որ մի 15 մեքենա ունեի, ավտոտնակում տեղ չկար, փողոցում էինք կանգնեցնում: Առավոտյան արթնանում էի ու չգիտեի, որը քշեի: Հետո վաճառեցի, կամ էլ լավ, ջահել աշխատողներիս տվեցի: Թիթիզ պահերը իմ մոտ եղել են մինչեւ 92թ-ը: [b]-Որպես բիզնեսմեն, ի՞նչ եք հասկացել՝ ի՞նչը հնարավոր չէ երբեք գնել կամ վաճառել: [/b] -Եթե մարդը գնվում է, գնում են, բայց չգնվող մարդիկ էլ կան, որ երբեք չես կարող գնել: Մարդիկ կան, որ հենց իրենք ցույց են տալիս, որ իրենք գնվող են: Բայց, բարեբախտաբար, մարդիկ կան, որ արժանապատվությունն ամեն ինչից վեր է: [b]-Ասում են, որ 50-ից առաջ ավելի հետաքրքիր է, քան 50-ից հետո: Մեկ այլ սիրված երգում էլ ասվում է, որ «էլ չենք լինի 20 տարեկան»: Ի՞նչ թողեցիք այն տարիներին, որ արժեր նորից վերապրել: [/b] -Եթե նորից ապրելու հնարավորություն տրվեր, կուզեի նույն ձեւով ապրել: Ես երբեք չեմ ափսոսում իմ ապրածի համար: Միշտ մի բանից եմ վախեցել, որ մարդկանց այնպիսի ցավ չպատճառեմ, որ հետագայում իմ երեխաները պատասխան տան: Ինչպես նաեւ, որ կարողանամ մարդկանց աչքերի մեջ նայեմ: Իմ երեխաներին էլ եմ ասում, որ եթե կարող եք լավություն անեք, արեք, եթե ոչ, ոչ մի վատություն: [b]-Ուրեմն, ձեր կյանքը հետաքրքիր է անցել: Ցանկանում եմ, որ այսուհետ էլ այնպես անցնի, որ էլի ցանկանաք վերապրել: [/b] Զրուցեց [b]ՏԱԹԵւ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆԸ[/b] Լուսանկարները՝ [b]ԼԵՎՈՆ ԱՄԻՐԶՅԱՆԻ[/b]