ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայում կայացել է Մոսկովյան պայմանագրի 100-ամյակին նվիրված կլոր սեղան

Սույն թվականի մարտի 18-ին հայ և ռուս պատմաբանները քննարկեցին 1921թ-ի մարտի 16-ին ստորագրված Մոսկովյան պայմանագիրը: Քննարկումը կայացավ ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայում անցկացված Ռուսաստանի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Խորհրդային Հանրապետության (ՌՍՖՍՀ) և Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի ներկայացուցիչների միջև 1921 թվականի մարտի 16-ին Մոսկվայում ստորագրված պայմանագրի 100-ամյակին նվիրված կլոր սեղանի ժամանակ:

Մոսկովյան պայմանագրով Ռուսաստանը ճանաչեց Թուրքիայի ինքնիշխանությունը Ազգային մեծ ուխտի՝ թուրքական ճանաչած բոլոր տարածքների նկատմամբ։ Թուրքիան իր հերթին հրաժարվեց Բաթումիից` փոխարենը ստանալով Սուրմալուի գավառը։ Պայմանագրով հաստատվեց Թուրքիայի հյուսիս-արևելյան սահմանը, որը գործում է առ այսօր։

Ազգությունների այն ժամանակվա կոմիսար Իոսիֆ Ստալինի ջանքերի շնորհիվ արտգործժողկոմ Գեորգի Չիչերինը, ով բանակցություններում ներկայացնում էր  ՌՍՖՍՀ շահերը, հրաժարվեց մինչ այդ ունեցած հայանպաստ իր դիրքորոշումից։ Նա հայտարարեց, որ իրենք չեն պնդի սահմանը Արփաչայից արևմուտք և Արաքսից հարավ անցկացնելուն։ Այդպիսով, Թուրքիային անցան ոչ միայն ամբողջ Կարսի մարզը, այլև Սուրմալուի գավառը, որը երբեք չէր եղել Թուրքիայի կազմում։ Սակայն թուրքական պատվիրակությունը չբավարարվեց այդքանով և պահանջեց, որպեսզի Նախիջևանի մարզը չմնա Հայաստանին, այլ դրվի Ադրբեջանի հովանավորության տակ, վերջինս էլ պետք է պարտավորվեր ապագայում չզիջել այդ հովանավորությունը մի երրորդ պետության, այսինքն՝ Հայաստանին։ Ի վերջո, 1921թ. մարտի 16-ին կողմերը կնքեցին ՌՍՖՍՀ – Թուրքիա «ընկերության և եղբայրության պայմանագիրը», ինչպես նշված է պայմանագրի նախաբանում, ինչը խիստ անբարենպաստ էր Հայաստանի համար:
«Այս պայմանագրի 100-ամյակին մենք ակնկալում ենք լսել մեր ռուս գործընկերների մոտեցումը: Ես հույս ունեմ, որ այս կլոր սեղանի ժամանակ մենք կկարողանանք պատասխանել հետևյալ հարցերին, թե արդյոք կան պատմական զուգահեռներ 1920 և 2020 թվականների միջև, ինչպես նաև խորհրդաթուրքական պայմանագրի կնքումն արդյոք ունի ընդհանրություններ 2020 թվականին ստորագրված եռակողմ հայտարարության հետ»,- իր ելույթում, մասնավորապես, ասաց ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ տնօրեն, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանը:

Իր հերթին Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի ռեկտոր, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Միրզախանյանը նշեց. «Մենք լսում ենք ոչ պրոֆեսիոնալների տեսակետները և պարտադիր վառ արտահայտված քաղաքական ակցենտով այս կամ այն կազմակերպության կողմից: Այս միջոցառման բացառիկ արժեքն այն է, որ այսօր կլոր սեղանի շուրջ հավաքվել են մասնագետներ, որոնք, իդեպ, չունեն միանշանակ տեսակետ և այս հարցին կմոտենան զուտ մասնագիտորեն»:

Կլոր սեղանին մասնակցեցին ՀՀ ԳԱԱ նախագահ ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանը, ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Յուրի Սուվարյանը, Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի ռեկտոր, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Միրզախանյանը, ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանը, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Ռուբեն Սաֆրաստյանը, Ռուսաստանի Դաշնությունից «Միջազգային վերլուծություն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Սերգեյ Մարկեդոնովը, պատմական գիտությունների դոկտոր Ալեքսանդր Կռիլովը, հետխորհրդային հետազոտությունների փորձագետ Վադիմ Մուխանովը, Ուրալի Դաշնային համալսարանի «Պատմության ֆակուլտետ» դեպարտամենտի տնօրեն Ալեքսանդր Պալկինը, Ուրալի Դաշնային համալսարանի Ռուսաստանի պատմության ամբիոնի վարիչ Սերգեյ Սոկոլովը, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսորներ Արման Եղիազարյանը, Կարեն Խաչատրյանը, Արմեն Մարուքյանը, Ռուբեն Մելքոնյանը, Էդիկ Մինասյանը, Գևորգ Ստեփանյանը, Խաչատուր Ստեփանյանը, Աշոտ Փիլիպոսյանը, իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վլադիմիր Հովհաննիսյանը, պատմական գիտությունների դոկտորներ Ռուբեն Սահակյանը, Ամատունի Վիրաբյանը, դոցենտ Էդգար Հովհաննիսյանը:

Կլոր սեղանի կազմակերպիչներն են ԳԱԱ պատմության ինստիտուտը և Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի «Հայաստանը 1920-1991 թվականներ» գիտական լաբորատորիան:

ՀՀ ԳԱԱ տեղեկատվական-վերլուծական ծառայություն
18.03.2021թ.