Ղարաբաղ հայերի վերադարձի հարցը Երևանի և Բաքվի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի մաս է լինելու. Տոյվո Կլաար

Հուսով եմ, որ թշնամության և բռնության էջը վերջնականապես կշրջվի մեկընդմիշտ՝ ի շահ տարածաշրջանի բնակչության բոլոր շերտերի, այդ թվում՝ ղարաբաղահայության։ ԵՄ-ն շատ հստակ է արտահայտվել այս հարցի շուրջ. ղարաբաղցի հայերի վերադարձի հարցը լինելու է կարգավորման գործընթացի մաս։ Ակնկալում եմ, որ Բաքվի և նրանց (արցախահայերի - խմբ.) միջև ուղիղ բանակցություններ տեղի կունենան իրենց հայրենի շրջան անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի շուրջ։ Այս մասին jam-news.net-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը, ով շուտով կլքի իր պաշտոնը։

«Ադրբեջանն այս առումով պարտավորություններ ունի, ինչը, ինձ թվում է, չի հերքում։

Նման ապագայի պարամետրերն ու պայմանները պետք է գտնվեն և համաձայնեցվեն ներառական և փոխադարձ հարգանքով երկխոսության միջոցով։ Նորմալացումն ինձ համար նշանակում է բաց վերքեր չունենալ, հետևաբար այս հարցը պետք է լինի ավելի լայն խաղաղության գործընթացի մաս:

Երբեմն այս համատեքստում բարձրացվում են այլ հարցեր, ինչպես, օրինակ, այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի» հարցը։ Ինձ համար սրանք բոլորովին այլ հարցեր են, որոնք հնարավոր չէ խառնել։

Առաջինն իրենց պապենական օջախներ ղարաբաղցի հայերի վերադարձին նպաստելն է, ինչը Ադրբեջանի պարտավորությունն է։ Երկրորդն այն հայերի հարցն է, ովքեր նախկինում ապրել են Ադրբեջանի այլ շրջաններում, այդ թվում՝ Բաքվում, կամ ադրբեջանցիների, ովքեր նախկինում ապրել են Հայաստանում։
Բնականաբար, նրանք նույնպես պետք է կարողանան այցելել այն վայրերը, որտեղ ապրել են, կամ նույնիսկ վերադառնան այնտեղ, և դա նույնպես պետք է նորմալացման հետևանք լինի։

Սակայն սա բոլորովին այլ հարց է, քան կոնկրետ ղարաբաղցի հայերի հարցը։

Ես խորապես համոզված եմ, որ բոլոր բանտարկյալների ազատ արձակումը, անհայտ կորածների ծանր վիճակում գտնվող բոլոր կողմերի լավ և արդյունավետ համագործակցությունը, ինչպես նաև ականազերծման աշխատանքները վճռորոշ տարրեր են տևական խաղաղության և վերջապես թշնամության ու բռնության էջը շրջելու համար։

Եվ ես տխուր եմ, որ մենք դեռ չենք կարողացել առաջ գնալ այս հարցերում: Վստահ եմ, որ սա կմնա առանցքային խնդիր իմ իրավահաջորդի համար։

Մինչև 2020 թվականի պատերազմը ԵՄ-ն շատ ավելի քիչ նշանակալի դեր էր խաղում։ Մեր խնդիրն էր հիմնականում աջակցել հիմնական միջազգային ձևաչափի՝ Մինսկի խմբի և նրա համանախագահների կողմից ձեռնարկվող ջանքերին։

2020 թվականի պատերազմից հետո ԵՄ-ն, հիմնականում կողմերի խնդրանքով, սկսեց ավելի ակնառու դեր խաղալ, որն ավարտվեց նախագահ Միշելի, Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանի բարձր մակարդակի եռակողմ հանդիպումներով։

Կարծում եմ, որ այս հանդիպումները, ի լրումն այլ միջազգային խաղացողների ջանքերի, երկու առաջնորդների համար անհրաժեշտ տարածք են ստեղծել հիմնական հարցերի շուրջ ընդհանուր փոխըմբռնման հասնելու համար՝ խաղաղության պայմանագիր, սահմանների սահմանազատում և սահմանագծման, տարածաշրջանային տնտեսական և տրանսպորտային կապերի վերականգնման և հումանիտար խնդիրների համար: Վերջին ամիսներին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երկկողմանի հարթակը կարողացել է կոնկրետ դրական արդյունքներ տալ։ 

ԵՄ-ն պատրաստ է կրկին հանդես գալ որպես միջնորդ, եթե կողմերը դա խնդրեն։ Խաղաղության համաձայնագիրը միայն մեկնարկային կետ կլինի Երևանի և Բաքվի միջև հարաբերությունների կարգավորման ճանապարհին։

Խաղաղություն հաստատելու ջանքերը պետք է ներառեն մարդկանց միջև վստահության և հաշտության ձևավորումը: ԵՄ-ն երկար տարիներ աջակցում է նման գործողություններին՝ օգնելու իրական աշխարհում ստեղծել բարեկամական միջավայր:

Միջազգային հանրությունը պետք է շարունակի ներգրավված լինել ինչպես քաղաքական, այնպես էլ ֆինանսական առումով, նույնիսկ խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումից հետո: Բայց բեռը, ինչպես հիմա, կմնա Երևանի և Բաքվի ղեկավարության վրա, որպեսզի կանգ չառնի ճանապարհի կեսից, այլ շարունակի մինչև վերջ գնալ հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման ոչ միայն կառավարությունների, այլև ժողովուրդների միջև»,- նշել է Տոյվո Կլաարը։