Նախնադարում քարանձավներն օգտագործվել են որպես կացարան

Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն քարանձավ-հնավայրերից է Շանիդարը։ ՀՀ-ում նախնադարյան քարանձավ-կայաններ են հայտնաբերվել Հրազդան գետի միջին հոսանքի շրջանում (Երևանյան լճի, Արզնու քարանձավները)։ Գետահովիտներում, կիրճերում գտնվող բնական և արհեստական շատ քարայրեր միջին դարերում նույնպես եղել են բնակավայրեր (տաճարներ, վանքեր)։ Քարայրեր կան նաև Բալկանյան երկրներում, Իտալիայում, Չինաստանում, Հնդկաստանում և այլուր։ Միջնադարյան քարայրային բնակավայրերը «քարայրային քաղաքներ» ընդհանուր անվանումով այժմ դարձել են զբոսաշրջության գրավիչ վայրեր։