Մատենադարանում պահպանվում է շուրջ 17 000 ձեռագիր և 300 000 արխիվային փաստաթուղթ․ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՆԵՐ

Մատենադարանի հին շենքը խորանարդաձև է, կառուցված մոխրակապույտ բազալտից՝ դեպի Երևան նայող բլրի վրա, որը գտնվում է Մաշտոցի պողոտայի հյուսիսային ծայրում՝ Մայր Հայաստան հուշահամալիրի ներքևում։ Շենքը կառուցված է նեոհայկական ոճով, ճարտարապետը Մարկ Գրիգորյանն է։ Մոնումենտալ աստիճանները տանում են դեպի Մեսրոպ Մաշտոցի և Կորյունի արձան (Ղուկաս Չուբարյան, 1962)։ Իսկ մուտքի մոտ շենքի ճակատը զարդարված է Թորոս Ռոսլինի, Գրիգոր Տաթևացու, Անանիա Շիրակացու, Մովսես Խորենացու, Մխիթար Գոշի և Ֆրիկի արձաններով։ Մուտքի մոտ գրված է ըստ ավանդության հայերեն թարգմանված առաջին նախադասությունը։ Շենքի կողքերը զարդարված են խաչքարերով։ Շենքի ներսը նույնպես բազալտից է, բայց ներսի հարդարանքի մեջ օգտագործվել են նաև այլ քարեր, օրինակ՝ մարմար։ Մուտքի սրահում է գտնվում Հովհաննես Խաչատրյանի՝ Ավարայրի ճակատամարտը պատկերող խճանկարը։ Հիմնական աստիճանների մոտ գտնվում են նույն հեղինակի այլ որմնանկարներ, որոնք պատկերում են ուրարտական ժամանակաշրջանը, այբուբենի ստեղծումը և Մաշտոցի հիմնականում հելլենական նախորդներին։ Դեռևս 1987 թվականից սկսված նախագծվում է Մատենադարանի նոր մասնաշենքի կառուցումը, սակայն սկսված շինարարությունը դադարեցվում է 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժի պատճառով։ 2009 թվականի մայիսի 14-ին սկսվում է Մատենադարանի նոր մասնաշենքի (ճարտարապետ Արթուր Մեսչյան) շինարարական աշխատանքները։ Նոր՝ գիտական մասնաշենքի բացումը տեղի է ունեցել 2011 թվականի սեպտեմբերի 20-ին՝ Հայաստանի Հանրապետության անկախության 20 ամյակին նվիրված տոնակատարությունների շրջանակներում։ Մատենադարանի նոր մասնաշենքի մակերեսը երեք անգամ գերազանցում է հին համալիրի մակերեսը։ Նոր շենքի մակերեսը կազմում է 11, 358 քմ է, այն նախատեսված է գիտահետազոտական գործունեության, ձեռագրերի, արխիվային փաստաթղթերի և ֆոնդի պահպանման, վերականգնման, թվայնացման աշխատանքների համար։ Կենտրոնական մասնաշենքն ամբողջությամբ վերակազմավորվել է և վերանորոգվել՝ վերածվելով թանգարանային համալիրի, որն ունի բազմաթիվ ցուցասրահներ, դահլիճ՝ գիտական համաժողովների և զեկուցումների համար, ինչպես նաև գիտական լաբորատորիա։ Մատենադարանը 1997 թվականին ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային հիշողության ցանկում «Մաշտոցի Մատենադարանի հին ձեռագրերի հավաքածու» անվամբ։